Θραύσματα ζωής, θραύσματα πηλού

Στις Καμάρες στην άμμο, σε περιπάτους μου παρατηρώ χρόνια τώρα ότι η θάλασσα ξερνάει όστρακα: θραύσματα πηλού, είναι από τα κεραμικά σκεύη που μετέφεραν άλλοτε με τα καϊκια οι Σίφνιοι αγγειοπλάστες σε άλλους τόπους. Τότε που ήταν πολλά τα εργαστήρια αγγειοπλαστών στο νησί. Ο Φρίντριχ Χρίστοφ Βάγκνερ είχε καταγράψει 103 στο βιβλίο. «Οι οικισμοί αγγειοπλαστών στη Σίφνο». Βρίσκονταν στις Καμάρες, στη Χερρόνησο, στα Βρουλίδια, στο Αρτιμόνι, στο Βαθύ, στη Φικιάδα, στον Πλατύ Γυαλό, στο Αποκοφτό, στον Φάρο, στην Αγ Άννα. Ήταν κτίσματα ιδιαίτερου αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος της ανώνυμης αρχιτεκτονικής, η αρχιτεκτονική τους ήταν σοφή-λιτή, -όπως σε όλα τα κτίρια της ανώνυμης αρχιτεκτονικής-, ήταν κοσμήματα άλλοτε στο τοπίο της Σίφνου, θημωνιές(θεμωνιές), αλώνια, περιστερώνες, μύλοι, αναβαθμοί, ήταν κατασκευασμένα με το ανθρώπινο μέτρο και αποτελούσαν ενσάρκωση της ίδιας της ζωής. Τα εργαστήρια αγγειοπλαστών είχαν συνήθως ανατολικό προσανατολισμό και καλό εξαερισμό ιδιαίτερα σημαντικό για το στέγνωμα του πηλού. Ήδη το 1970 ήταν μόνο 16 εργαστήρια και 20 αγγειοπλάστες και τώρα είναι περίπου τα ίδια.

Σήμερα τα περισσότερα έχουν μετατραπεί σε χώρους αναψυχής ή κατοικίες και δεν είναι αναγνωρίσιμα αρχιτεκτονικά για την προηγούμενη χρήση τους. Ελάχιστα έχουν την αρχική τους χρήση, όπως το αγγειοπλαστείο του Ατσόνιου στο Βαθύ, του Κώστα Δεπάστα στη Χερρόνησο.
Σε μια συζήτηση μ' έναν φίλο για το μουσείο Κεραμικής Τέχνης που πρόκειται να γίνει στο κτίριο Δραγάτση στον Αρτεμώνα και γενικότερα για την αγγειοπλαστική τέχνη καταλήξαμε πόσο σημαντικό είναι εκτός από το Μουσείο να γίνει στη Σίφνο η σχολή Αγγειοπλαστικής. Σημαντικό βήμα ότι η Κεραμική Παράδοση της Σίφνου έχει εγγραφεί στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO.

Με τον πηλό έχει σημασία η διαδικασία. Ο πηλός βγαίνει από τη σιφνέικη γη είναι η άργιλος που είναι το προϊόν αποσάθρωσης των σχιστόλιθων που υπάρχουν στο νησί. Το χρώμα της σε στεγνή κατάσταση κυμαίνεται μεταξύ της ανοιχτής ώχρας και της σκούρας με αποχρώσεις του βαθύ κόκκινου. Η προετοιμασία γινόταν με μεγάλη φροντίδα με τη χρήση πολλών λεκανών λάσπης με στέρνες μέσα σε νερό.
Η διαδικασία συνεχίζεται με το πλάσιμο του πηλού (μαλακταριά), το πέρασμα από τον τροχό, το στέγνωμα για κάποιο χρονικό διάστημα που η διάρκεια εξαρτάται από τις καιρικές συνθήκες, από την υγρασία, μετά ακολουθεί το ψήσιμο, το πλούμιζμα, το γυάλωμα.
Το ψήσιμο στο παλιό καμίνι ήταν αργή διαδικασία για ν’ ανάψει με τα κλαδιά και τα φρύγανα. Όταν πριν περίπου δέκα χρόνια έγινε το άναμμα του καμινιού στο εργαστήριο του Ατσόνιου, ήταν μια τελετή.
Το τσουκάλι ήταν και είναι το κυριότερο σκεύος, χρησιμεύει στο να γίνει το φαγητό στον φούρνο που ακόμη και σήμερα βάζουμε κάθε Σάββατο βράδυ και το παίρνουμε την Κυριακή το μεσημέρι. Το κρέας τη Λαμπρή μαγειρεύεται σ' ένα άλλο σκεύος, στο μαστέλλο. Άλλα σκεύη ήταν οι στάμνες, τα πιθάρια για λάδι ή κρασί, τα κυψέλια, αρμεγοί, σίγκλα (το κουβαδάκι για το νερό από το πηγάδι).

Όπως φαίνεται από τα παραπάνω η αγγειοπλαστική είναι μια αργή διαδικασία, τελετουργική, με σωματικότητα.
Σκέφτομαι πόσο η διαδικασία του πηλού και η αγγειοπλαστική σχετίζεται με τη φροντίδα. Έχει να κάνει με τον χρόνο, τον καιρό, τις εναλλαγές του. Είναι μια διαδικασία μια τελετουργία που έχει σχέση με την καθημερινή ζωή, με τους κύκλους της ζωής. Με την αποανάπτυξη. Με την οικολογία.
Έτσι λοιπόν πόσο μπορεί στις μέρες μας να συνεχιστεί; Πόσο μπορούμε να ζούμε σε αυτές τις τελετουργίες ζωής όταν βαδίζουμε ολοταχώς προς άγνωστη κατεύθυνση με ιλιγγιώδη ταχύτητα;
Πόσο μπορούμε στο εύθραυστο αυτό τοπίο των Κυκλάδων να καλλιεργήσουμε τη γη που εγκαταλείπεται, να αντισταθούμε στη ραγδαία καταστροφή του τόπου από τη βιομηχανία του τουρισμού, να αναζητήσουμε τους σπόρους των ντόπιων ποικιλιών, να επαναφέρουμε τις ξερολιθιές που πέφτουν, το νερό που στερεύει; Μπορεί να επανέλθει η αγγειοπλαστική ως ζωντανή τέχνη; Μπορεί το Μουσείο να έχει αυτό το ρόλο; Μπορεί να βοηθήσει σε αυτό η σχολή Αγγειοπλαστικής; Αλλά και σχετικές δράσεις που θα γίνονται μέσα και έξω από το Μουσείο; Υπάρχουν νέοι άνθρωποι που θα ήθελαν ν ακολουθήσουν αυτό τον ρυθμό ζωής και δημιουργίας;

Ας μη γελιόμαστε το τοπίο που βλέπουμε να καταστρέφεται με μανία με νέες οικοδομές και δρόμους  από τη βιομηχανία του τουρισμού, η τροφή που έρχεται από αλλού, από την βιομηχανική γεωργία με μεταλλαγμένους σπόρους, σίγουρα αλλάζουν και την τύχη του νησιού  και των αγγειοπλαστών.
Αντίθετα μια στροφή σε μια άλλου είδους μορφή ζωής, σ' αυτήν την κρίσιμη φάση της κλιματικής κρίσης με συλλογή των σπόρων των τοπικών ποικιλιών, καλλιέργεια της γης, διατήρηση της βιοποικιλότητας του νησιού, συνέχεια της κτηνοτροφίας, με ανάπτυξη μιας εναλλακτικής μορφής τουριστών-ταξιδιωτών που να έρχονται στο νησί για να συμμετέχουν σε αυτές της διαδικασίες φροντίδας, επιβίωσης και ζωής σίγουρα θα δώσει συνέχεια και στην αγγειοπλαστική  τέχνη, στον τόπο και στη ζωή.

Φροντίδα για τον εαυτό μας σημαίνει φροντίδα του κόσμου, σημαίνει φροντίδα αυτού του αγαπημένου, εύθραυστου τόπου. Όπως φροντίζουμε το τσουκάλι που μαγειρεύουμε το Σαββατόβραδο τα ρεβίθια.

Ελένη Τζιρτζιλάκη www.nomadikiarxitektoniki.net