Και ενώ κατά κάποιο τρόπο οι Κυκλάδες θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως μουσείο διάφορων πολιτισμών που έρχονται και φεύγουν, ο μόνος πολιτισμός που είναι πραγματικά εντελώς ανεύθυνος στη διαχείριση των νερών είναι ο τωρινός.
Gail Holst-Warhaft, Cornell Institute for European Studies

Το μοντέλο είναι τελείως ξεπερασμένο

Οι Κοινωνίες της λεκάνης της Μεσογείου ανά τους αιώνες μας έχουν αφήσει μαθήματα ζωής για το πως διαχειρίζονταν το νερό με σύνεση και πως κατάφερναν να εντάξουν και να ενσωματώσουν όλες τις υποδομές τους στο φυσικό περιβάλλον με τρόπο αρμονικό.
Εμείς αντίθετα υποδεχόμαστε τους σημερινούς επισκέπτες, με πισίνες και τζακούζι, και αυτοί μένουν με την εντύπωση πως το νερό ρέει άφθονο, δεν ενθαρρύνονται να μη το σπαταλούν και οι περισσότεροι δεν μαθαίνουν ποτέ τις θαυμαστές τεχνολογίες διαχείρισης του νερού που αναπτύχτηκαν στο νησί από την αρχαιότητα μέχρι τον 20ον αιώνα.
Η λύση των Δήμων για τη λειψυδρία είναι η κατασκευή και άλλων μονάδων αφαλάτωσης, η διάνοιξη νέων γεωτρήσεων, η υπεράντληση των υφιστάμενων ή μεταφορά νερού από άλλες περιοχές, χωρίς οι υπεύθυνοι να συνειδητοποιούν τις επιπτώσεις που έχει στο περιβάλλον αυτή η πρακτική. Τα προβλήματα που θα αντιμετωπίσουν στο μέλλον θα γίνονται μεγαλύτερα και όλο και πιο σύνθετα.
Αλλά το μοντέλο του τουρισμού αλλάζει. Υπάρχει αυξανόμενη ζήτηση για προορισμούς με πλούσια ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά που παρέχουν προστασία των ευαίσθητων οικοσυστημάτων, που αναδεικνύουν στον επισκέπτη αξίες όπως η αυθεντική ομορφιά του τοπίου και η πνευματικότητα. Αυτοί οι παράγοντες θα καθορίσουν την οικονομική βιωσιμότητα των τουριστικών προορισμών στο μέλλον (οικοτουρισμός, γεω-τουρισμός, πολιτιστικός τουρισμός, υπεύθυνος τουρισμός, βιώσιμος τουρισμός).

Αναμφισβήτητα, η βιωσιμότητα και η ποιότητα των υδατικών πόρων είναι κυρίως αρμοδιότητα του Δήμου. Σύμφωνα με το UN Water Analytical Brief of 2013 οι Δημοτικές υπηρεσίες ύδρευσης πρέπει να έχουν υψηλά ποιοτικά πρότυπα, να εξασφαλίζουν χαμηλό κόστος και αξιόπιστες υπηρεσίες, να διαθέτουν κατάλληλες πολιτικές και εργαλεία και κυρίως να είναι βιώσιμες.

Κάποιες ιδέες για την εξοικονόμηση νερού

Αν καταφέρναμε να επικοινωνήσουμε προς τους επισκέπτες τους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι παραδοσιακά αντιμετώπιζαν την έλλειψη και τη σπανιότητα του νερού στις Κυκλάδες, είναι σίγουρο ότι και αυτοί με τη σειρά τους θα έχουν τη διάθεση να εξοικονομούν το νερό κατά την παραμονή τους στο νησί αλλά και να πάρουν αυτή τη γνώση μαζί τους όταν γυρίσουν στον τόπο τους.

Υπάρχουν διάφοροι τρόποι να το επιτύχει κανείς αυτό, λιγότερο ή περισσότερο απαιτητικοί, που αν συνδυαστούν μπορούν να επιφέρουν αξιοθαύμαστα αποτελέσματα. Στη συνέχεια περιγράφονται κάποιες δράσεις που έχουν εφαρμοστεί με επιτυχία και σε άλλες περιοχές με λιγοστούς υδατικούς πόρους.

1. Διαδρομές και μονοπάτια νερού

Μια πρώτη δράση θα μπορούσε να αποτελέσει ο εντοπισμός και η ανάδειξη μνημείων νερού, όπως πηγές, πηγάδια, βρύσες, γούρνες, κοινοτικές στέρνες, χαβούζες, υδραύλακες κλπ. Τα μνημεία αυτά θα μπορούσαν να μελετηθούν, αποτυπωθούν, χαρτογραφηθούν, σηματοδοτοθητούν και ενταχθούν σε διαδρομές ή περιπάτους νερού, προσβάσιμες στους κατοίκους και τους επισκέπτες, και ιδεατά να ενταχθούν στο επίσημο δίκτυο μονοπατιών της Σίφνου.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα, εκτός από τους κήπους της Πουλάτης και το θαυμαστό σύστημα συλλογης και διαμοιρασμού του νερού με τις χαβούζες και τους υδραύλακες, είναι οι παραδοσιακές γούρνες στην περιοχή της μονής της Βρύσης που ήδη ανακαινίζονται, τα πηγάδια των κεντρικών οικισμών, του Καλογριά στα Εξάμπελα, του Αρτεμώνα στο Λιαροκόπι, των Βρυσιανών στο Πλατύ Γιαλό, του Κάστρου στα Σεράλια, το πηγάδι του Μαρίνου πάνω από την Παναγιά τα Γουρνιά, οι τρεις πηγές στο μονοπάτι για τον Αγιο Συμεών και πολλά άλλα.
Μια τέτοια δράση θα αυξήσει αναμφισβήτητα το επίπεδο ευαισθητοποίησης των επισκεπτών για την αξία και τη σπανιότητα του νερού, για τις παραδοσιακές πρακτικές διαχείρισης και την ανάγκη εξοικονόμησής του. Θα μπορούσε να υλοποιηθεί με τη σύμπραξη του Δήμου, της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων και Εθελοντικών οργανώσεων.

2. Ατομικές και Κοινοτικές στέρνες

Οι στέρνες αποτελούσαν το παραδοσιακό μέσο αποθήκευσης του νερού της βροχής και εξυπηρέτησης των ατομικών αναγκών ύδρευσης σε επίπεδο κατοικίας μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα. Σε πολλές περιοχές όπως στη Σαντορίνη κατασκευάζονταν και Κοινοτικές στέρνες για συμπληρωματική αποθήκευση του νερού και υδροδότηση σε περίπτωση λειψυδρίας. Στέρνες διέθεταν ακόμα οι εκκλησίες και τα μοναστήρια. Οι στέρνες κατασκευάζονται συνήθως σε υπόγειο χώρο, ή σε κατοικίες εκτός των οικισμών κάτω από την αυλή. Όπου το έδαφος είναι βραχώδες, πχ στον οικισμό του Φάρου, οι στέρνες κατασκευάζονταν υπέργεια σαν μικρά δωμάτια. Στην τελευταία περίπτωση συνιστούν ένα μορφολογικό στοιχείο και προσθέτουν στο σύμπλεγμα των όγκων που αποτελούν χαρακτηριστικό στοιχείο της Κυκλαδικής αρχιτεκτονικής.

Για τις στέρνες ^[1] θα μπορούσε να γίνει ενημέρωση των κατοίκων και των επισκεπτών γιατί θα πρέπει να χρησιμοποιούνται, να συντηρούνται, να καθαρίζονται και να μην εγκαταλειφθούν, και πως η χρήση τους μπορεί να βοηθήσει να καλυφθούν οι αιχμές και να εξομαλυνθεί η καμπύλη της ζήτησης. Υπάρχει το παράδειγμα της Μάλτας και της Κύπρου όπου ο Δήμος επιχορηγεί την εγκατάσταση στέρνας ή τη λήψη μέτρων εξοικονόμησης νερού. Στην Κύπρο το μέτρο αυτό καθιερώθηκε το 1997 και μέχρι το 2010 είχαν δώσει 13,172 επιχορηγήσεις με συνολικό κόστος 5.5 εκατομμύρια ευρώ ^[2].
Θα μπορούσε επίσης να υπάρξει παρέμβαση/παρότρυνση προς τις μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες να κατασκευάσουν ομβροδεξαμενές για τη συλλογή του νερού από τις ταράτσες και όλες τις αδιαπέρατες επιφάνειες στο πρότυπο του Costa Navarino. Το νερό αυτό μπορεί να καλύψει τις ανάγκες άρδευσης και καθαρισμού των εξωτερικών χώρων, ενώ η προβολή της πρακτικής αυτής προς τους πελάτες μπορεί να βοηθήσει στην ευαισθητοποίηση και των ίδιων για τη μη κατασπατάληση του νερού.
Είναι σκόπιμο να απογραφεί το δυναμικό των στερνών, σαν μέσο πρόσθετης αποθήκευσης νερού για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας.

3. Επικοινωνιακή στρατηγική για την εξοικονόμηση νερού

Άφησα για το τέλος το σημαντικότερο μέτρο που είναι η κατάστρωση σχεδίου στρατηγικής επικοινωνίας για την ανάγκη εξοικονόμησης του νερού. Να προάγουμε ως Κοινότητα το νερό σαν παραδοσιακή ηθική αξία και να στηρίξουμε την ιδέα της διαφύλαξης, εξοικονόμησης και της βιωσιμότητας.
Μια τέτοια δράση απαιτεί ένα συντονισμένο πρόγραμμα επικοινωνίας και επαφών με όλους τους stakeholders του νησιού: ξενοδόχοι, ενοικιαζόμενα δωμάτια, εστιατόρια, μπαρ, τουριστικοί οδηγοί, τουριστικοί πράκτορες, επικοινωνιακά μέσα, σύλλογοι, κλπ.
Το γλυπτό που εκτέθηκε στην πλατεία Ηρώου τον Αύγουστο στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού προγράμματος STARTS4WATER και απεικόνιζε το σύστημα διαμοιρασμού νερού στην Πουλάτη ήταν ένα εξαιρετικό παράδειγμα ενημέρωσης και διαμόρφωσης κουλτούρας εξοικονόμησης.
Θα μπορούσε επίσης να εξεταστεί η εισαγωγή οικονομικών εργαλείων ως αντιστάθμισμα για την επιβολή μέτρων εξοικονόμησης νερού και βιωσιμότητας, πχ ένας τουριστικός φόρος που να εισπράτεται με τα εισιτήρια ή από τα ξενοδοχεία και να αποδίδεται σε όσους εφαρμόζουν μέτρα εξοικονόμησης νερού, ή ακόμα και τη χρήση των green bonds που εισήγαγε πρόσφατα η Παγκόσμια Τράπεζα.

Εν κατακλείδι...