Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη περιοχής Natura της Σίφνου

Πρόλογος

Στο ιδιαίτερο νησιωτικό τοπίο, η μωσαϊκότητα μεταξύ φυσικών και ανθρωπογενών οικοσυστημάτων, αποτελεί αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό που επηρεάζει τις αξίες και το δυναμικό της βιοποικιλότητας της περιοχής. Στο τοπίο αυτό τα φυσικά οικοσυστήματα, οι οικότοποι και τα προστατευόμενα είδη, έχουν εδώ και χιλιάδες χρόνια διαμορφωθεί σε συνύπαρξη με τον άνθρωπο και σειρά εκτατικής κλίμακας δραστηριοτήτων, όπως η γεωργία, η κτηνοτροφία και η παράκτια αλιεία.

Με αυτό το κεντρικό στόχο προστασίας έχει συνταχτεί η Ειδική Περιβαλλοντική μελέτη για τις Περιοχές του δικτύου Natura 2000 που είναι ανοιχτή στη διαβούλευση μέχρι τις 1/3/2023. Στην συνοπτική παρουσίαση της μελέτης που ακολουθεί, εξηγούμε γιατί τελικά o προτάσεις της μελέτης δεν συμβαδίζουν με αυτό το στόχο.

Νομοθετικό πλαίσιο

Με το άρθρο 44 του Νόμου 4685/2020 «Εκσυγχρονισμός περιβαλλοντικής νομοθεσίας» προστέθηκαν στις χρήσεις γης του ΠΔ 59/2018 “Κατηγορίες και περιεχόμενο χρήσεων γης” τέσσερις γενικές κατηγορίες χρήσεων γης που αφορούν τις προστατευόμενες περιοχές και τις περιοχές Natura 2000: (α) Ζώνη απόλυτης προστασίας της φύσης (ΖΑΠΦ), (β) Ζώνη προστασίας της φύσης (ΖΠΦ), (γ) Ζώνη διαχείρισης οικοτόπων και ειδών (ΖΔΟΕ) και (δ) Ζώνη βιώσιμης διαχείρισης φυσικών πόρων (ΖΒΔΦΠ) και εξειδικεύτηκαν οι ειδικές κατηγορίες χρήσεων γης που επιτρέπονται στις περιοχές ανά κατηγορία.
Με το άρθρο 47 του Νόμου 4685/2020 θεσμοθετούνται οι ειδικές περιβαλλοντικές μελέτες (ΕΠΜ) και τα σχέδια διαχείρισης για τον καθορισμό του είδους και την οριοθέτηση των ζωνών προστασίας ανά περιοχή Natura, που θα οδηγήσουν στην έκδοση ΠΔ για τον καθορισμό των επιτρεπόμενων χρήσεων γης.
Η περιοχή Natura της Σίφνου με κωδικό GR4220008, κατατάσσεται στην κατηγορία ΕΖΔ – «Ειδικές Ζώνες Διατήρησης» για τη διατήρηση των ειδών και των τύπων οικοτόπων, βάσει της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ. Έχει έκταση 20.919 στρέμματα εκ των οποίων το 9,9% της έκτασης είναι θαλάσσια περιοχή́.

Προστατευτέο αντικείμενο

Τα χαρακτηριστικά είδη και τύποι οικοτόπων (τ.ο.) που αποτελούν προστατευτέο αντικείμενο της περιοχής είναι κατά σειρά προτεραιότητας η Οχιά της Μήλου Macrovipera schweizeri, το χειλόποδο Lithobius nudus με μοναδική παρουσία στο νησί της Σίφνου, το σπιτόφιδο Zamenis situla, η φώκια Monachus monachus, παρόλο που δεν αναπαράγεται στη συγκεκριμένη περιοχή, η χελώνα Caretta caretta, για την οποία δεν έχει καταγραφεί ωοτοκία στην περιοχή καθώς και το Ρινοδέλφινο Tursiops truncatus για το οποίο η ΕΖΔ αποτελεί περιοχή τροφοληψίας του είδους (χάρτης 1).
Οι σημαντικότεροι τύποι χερσαίων οικοτόπων είναι τα δενδροειδή είδη άρκευθου, οι Θερμομεσογειακές και προερημικές λόχμες, τα φρύγανα και τα δάση ελιάς και χαρουπιάς. Οι σημαντικότεροι θαλάσσιοι τ.ο. είναι οι εκτάσεις θαλάσσιας βλάστησης με Posidonia και οι ύφαλοι που αποτελούν τα κυριότερα ενδιαιτήματα για σημαντικά είδη θαλάσσιας πανίδας. Προτείνεται να συμπεριληφθεί́ στα πολύ́ σημαντικά́ είδη της περιοχής το είδος αγριοτουλίπας Fritillaria obliqua subsp.Tuntasia.

Καθορισμός ζωνών χρήσεων γης

Η ΕΖΔ της Σίφνου κατατάσσεται στην 3η ομάδα Περιοχών Προστασίας με τίτλο «Σύνθετη Περιοχή Προστασίας Βιοποικιλότητας Νοτίων Κυκλάδων (ΣΠΠΒ-03)», η οποία περιλαμβάνει τις περιοχές του Δικτύου Natura της Περιφερειακής Ενότητας (ΠΕ) Μήλου και για την οποία θα εκδοθεί κοινό Προεδρικό διάταγμα για τον καθορισμό των χρήσεων γης.
Για την οριοθέτηση των ζωνών προστασίας, η μελέτη χρησιμοποιεί μια μεθοδολογία βαθμονόμησης, που έχει προταθεί από μια πρόσφατη Ευρωπαϊκή οδηγία, βασίζεται στην ιεράρχηση της σημασίας και την ευθύνη διατήρησης των οικοτόπων και ειδών και με αυτή χαρακτηρίζονται οι περιοχές ως προς την σημαντικότητα της προστασίας.
Με τη διαδικασία αυτή, όλη πρακτικά η περιοχή ΕΖΔ της Σίφνου χαρακτηρίζεται ως υψηλής σημαντικότητας προστασίας (με σκούρο πράσινο χρώμα στο χάρτη 2) και θα έπρεπε να ενταχθεί ολόκληρη στη «Ζώνη προστασίας της Φύσης» (ΖΠΦ). Αντίθετα και χωρίς άλλη αιτιολόγηση, η μελέτη εντάσσει μόνο τις περιοχές γύρω από τα όρη του προφήτη Ηλία και Ψηλό Πετάλι Σίφνου σε ζώνες ΖΠΦ (με πορτοκαλί χρώμα), ενώ το μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής εντάσσεται σε «Ζώνη διατήρησης Οικοτόπων και Ειδών» (ΖΔΟΕ) (με κίτρινο χρώμα). Επισημαίνεται ότι οι ζώνες ΖΠΦ παρέχουν στο προστατευτέο αντικείμενο σημαντική προστασία, ενώ οι ζώνες ΖΔΟΕ προκαθορίζουν έναν κατά βάση παραγωγικό χαρακτήρα με έμφαση κυρίως στην αγροτική και ήπια τουριστική ανάπτυξη. Οι υπόλοιπες τρεις ζώνες είναι θαλάσσιες περιοχές.

Προτεινόμενες χρήσεις γης

Για τις χερσαίες ζώνες ΖΠΦ, η μελέτη προτείνει, κατά τη γνώμη μας σωστά, συμβατές με το προστατευτέο αντικείμενο ανθρώπινες δραστηριότητες, που ιστορικά συνυπάρχουν με τα προστατευόμενα είδη και οικοτόπους για χιλιάδες χρόνια και ουσιαστικά τις έχουν διαμορφώσει. Συγκεκριμένα επιτρέπονται η βόσκηση, οι αγροτικές εκμεταλλεύσεις, η συλλογή φυτών και βοτάνων, τα μονοπάτια πεζών, έργα για τη στήριξη του εδάφους και η συντήρηση των υφιστάμενων ναών. Απαγορεύεται η διάνοιξη νέων δρόμων παρά μόνο η συντήρηση των υφιστάμενων.
Αντίθετα στις ζώνες ΖΔΟΕ επιτρέπονται αρκετά περισσότερες δραστηριότητες μεταξύ των οποίων η εστίαση μέχρι 100 τ.μ., τουριστικά καταλύματα μέχρι 150 κλίνες, εγκαταστάσεις ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, καθώς και εγκαταστάσεις μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, ύδρευσης και τηλεπικοινωνιών. Απαγορεύεται και εδώ η διάνοιξη νέων δρόμων.
Η απαγόρευση διάνοιξης νέων δρόμων είναι ένα μέτρο που στην πράξη θα ακυρωθεί, αφού είναι προφανές ότι δεν μπορούν να λειτουργήσουν οι δραστηριότητες αυτές χωρίς οδικό δίκτυο. Έτσι ανοίγει ο δρόμος για τη δόμηση της περιοχής Natura, που θα επιφέρει την υποβάθμιση των οικοσυστημάτων και την ανατροπή της θαυμαστής ισορροπίας που υπάρχει εδώ και χιλιάδες χρόνια στην περιοχή.

Πρόταση

Το φυσικό κεφάλαιο σε συνδυασμό με το τοπίο και την υλική και άυλη πολιτιστική κληρονομιά αποτελούν σήμερα τους βασικούς πόρους του τουριστικού μας προϊόντος.

Μέχρι σήμερα η περιοχή Natura της Σίφνου, χάρις στην απουσία δόμησης, το ανάγλυφο και τη φυσική της απομόνωση έχει προστατευτεί σημαντικά. Άρα ξεκινάμε από ένα καλό υπόβαθρο για την ουσιαστική προστασία.
Ζητάμε να ενταχθεί όλη η χερσαία περιοχή Natura της Σίφνου στη Ζώνη Προστασίας της Φύσης (ΖΠΦ) στην οποίαν επιτρέπονται οι ήπιες γεωργικές χρήσεις που είναι επιθυμητές για τη διατήρηση του σημερινού χαρακτήρα της περιοχής.
Εναλλακτικά, και αν αυτή η πρόταση δεν γίνει δεκτή, ζητάμε να μην επιτραπούν οι χρήσεις εστίαση, τουριστικά καταλύματα, και ΑΠΕ γιατί μαζί με τους δρόμους που αναπόφευκτα θα ανοιχτούν θα ασκήσουν πιέσεις που θα αλλοιώσουν τον χαρακτήρα της περιοχής.
Τουριστικά καταλύματα μπορούν να χωροθετηθούν κάλλιστα, σε άλλες περιοχές του νησιού εκτός της περιοχής Natura. Αλλά και αυτό είναι συζητήσιμο, αν δηλαδή η φέρουσα ικανότητα του νησιού αντέχει ακόμα και άλλες ξενοδοχειακές μονάδες.